Lelijk gymnasium

Ouders, leraren, en zelfs kinderen denken dat het belangrijk is om zo hoog mogelijk onderwijs te volgen. Afgezien van de vraag wat het hoogst mogelijke onderwijs is, kan je je afvragen of dat een doel op zich zou moeten zijn. In het leven is het niet zo dat wanneer je iets kan, je dat ook per se zou moeten doen. En het hoogste betekent ook niet altijd het gelukkigste, of iets wat je kan volhouden. Vraag dat maar aan de volgende Japanse directeur die uit het raam van zijn kantoor springt, of de zoveelste student die de druk niet aan kan en op zijn of haar twintigste al bij een psycholoog loopt.

In Nederland wordt het gymnasium gezien als het hoogste doel. En dan bij voorkeur een categoraal gymnasium. Dat is een gymnasium waar kinderen alleen vwo met Grieks en Latijn kunnen volgen. Amsterdam heeft er zes van. Het gymnasium is het tussenportaal voor kinderen die op de lagere school, onder druk van hun ouders, een klas hebben overgeslagen en het studentencorps. Kinderen worden hier klaargestoomd om een lelijk mens te worden.

Hoezo lelijk? Nou, eigenlijk vloeit het voort uit de twee belangrijkste drijfveren om voor het gymnasium te kiezen. Het idee dat het gymnasium het hoogst mogelijke onderwijs is en de gedachte dat je ook voor het hoogst mogelijke zou moeten gaan.

Wat is dan het hoogst? Nou ‘hoog’ kan je maar op twee manieren interpreteren. Het is een absoluut lineair begrip. Aan de ene kant heb je ‘laag’ en aan de andere kant ‘hoog’. En hoogst betekent zo hoog mogelijk op die ladder, met zoveel mogelijk ‘laag’ onder je. In de eerste interpretatie betekent het dus hoger dan de rest.

Zo hoog mogelijk kan je ook nog interpreteren als een individuele drijfveer, om zoveel mogelijk uit jezelf te halen, alsof je laag begint en hoog eindigt. Maar ook dat is een absoluut begrip en betekent dat kinderen continu gepusht worden om de hoogste schoolresultaten te halen. Maar als je hard aan het leren ben, kan je niet iets anders doen. Zo leiden we dus enerzijds kinderen op met een perspectief dat hoger opgeleiden beter zijn dan lager opgeleiden, en anderzijds kinderen die bereid zijn om alles aan de kant te zetten, om het hoogste te bereiken.

En dan is er nog de vraag waarom je voor het hoogst mogelijke onderwijs zou moeten gaan? Dat ouders dit pushen leidt geen twijfel. Vraag maar eens aan een gemiddelde groep 8 docent als de schooladviezen worden uitgedeeld. Verreweg de meeste ouders zijn op zoek naar een advies, minimaal een niveau hoger dan de cijfers rechtvaardigen. Maar waarom doen ze dat? Waarom zou je niet voor het best passende onderwijs gaan? Waarom zou je een kind in een situatie dwingen waarin hij of zij op de hele tijd op de tenen moet lopen? En waarom zou je, kinderen van wie je op hun twaalfde al weet dat ze geen sterrenkundige worden, verplichten om al die jaren wiskunde te volgen? Waarom zou je een toekomstige psycholoog of schrijver asymptoten en radialen opdringen? Waarom zou een natuurkundige duizenden Franse woordjes uit zijn hoofd moeten kennen? Waarom moet dat allemaal op het hoogste niveau?

Je kan je afvragen wat voor kinderen uit zo’n systeem komen rollen. Ik weet het wel. Lelijke mensen. Je hoeft maar een rondje langs de velden te doen tijdens de open dagen. De zelfreflectie is er ver te zoeken, getuige de pay-ff van een van de gymnasia: voor wie meer wil. Elke zin wordt gelardeerd met woorden als ‘succesvol’, en ‘het maximale’. ‘We bieden onderwijs op hoog niveau en veel extra's voor wie de lat graag hoog legt.’ Op zich is het niet erg dat er zulke scholen zijn, maar waarom wordt het gezien als het summum van onderwijs? Die blinde obsessie met meer, beter, succesvoller en rijker werkt als een rode lap op de ogen van de met testosteron overlopende tieners. Wil jij een beroemde advocaat worden? Wil jij de directeur van een groot bedrijf worden? Hier worden de nieuwe CEO’s van Shell geweekt. Mensen die meedogenloos het aandeelhoudersbelang najagen, onderwijl hun diepe zakken vullend met niet te verklaren bonussen. En toch, het zijn niet de kinderen zelf die naar het gymnasium willen. Waarom zou je ook? Het was al gedateerd toen het in 1876 werd geïntroduceerd. Het enige begrijpelijke argument voor Grieks en Latijn leek mij altijd dat je het nodig zou hebben voor een doktersopleiding. Inmiddels weet ik wel beter. Alsof die artsen de hele dag Latijn met elkaar lullen. Alsof je een hele taal moet kennen om te snappen dat frontaal over de voorkant gaat en intracerebraal over de hersenen gaat. Dat is toch je reinste koketterie. Gewoon dikdoenerij. Ze verzinnen een criterium dat voor heel veel mensen, die niet geobsedeerd zijn met het hoogste, te saai is, zodat ze niet bij hun clubje kunnen. Het is geen geheim dat het gymnasium begonnen is als een eliteroute richting universitaire opleidingen. Maar goed, die kinderen zelf hebben weinig trek om een saaie, dode en irrelevante taal te leren. Misschien zeggen ze het wel, maar dat is dan na jaren zorgvuldige indoctrinatie. Van ouders die zelf op het gymnasium hebben gezeten, of van ouders die er niet op zaten en er een complex aan over hebben gehouden. Zo is het gymnasium eigenlijk een elitaire cult. Hier worden de nieuwe leden gerekruteerd voor de één procent die in zijn eentje de hele aardbol opsoupeert. De puissant rijken die de rest van de aardbol knechten, niet omdat ze zoveel slimmer of ondernemender zijn, of dat ze meer waarde creëren dan de rest, maar omdat ze meedogenloos zijn en maar een ding belangrijk vinden, het hoogst! Geen wonder dat psychopaten zo oververtegenwoordigd zijn in de 1%. Dat zijn mensen zonder empathie of verantwoordelijkheidsgevoel voor de gevolgen van hun daden. In een primitievere samenleving zouden deze mensen verbannen worden door hun sociale groep, en eenzaam en miserabel aan hun einde komen. Maar in onze wereld kunnen zij, vrij van context en geweten, hun doel nastreven. Het hoogste halen, zelfs ten koste van alles en iedereen. Het hoogste, zoals dat op het gymnasium gepredikt wordt. Deze mensen hebben niet de ambitie om een goede ouder te zijn, of een positieve rol te spelen in hun buurt. Ze hebben geen interesse voor de natuur, worden niet verliefd en vinden hun leven lang geen hobbies. Als ze een boek lezen is het niet om de wereld beter te begrijpen maar om een maniertje te vinden om haar nog verder uit te wringen. Het hoogste streven ze na, als een religie.

Als we eerlijk zijn, is het ‘hoogst mogelijke onderwijs’ - ideaal voor kinderen even toxic als het schoonheidsideaal waarmee we ze in reclame, films en op Tiktok confronteren. Iedereen is het erover eens dat die billboards een ramp zijn voor het zelfvertrouwen en de ontwikkeling van een veertienjarige jongen of meisje. Maar waarom zou dat ‘onderwijsideaal’ minder toxic zijn? In beide gevallen worden kinderen niet gestimuleerd om erachter te komen wie ze zijn en wat ze belangrijk vinden, of misschien nog beter, om een balans te vinden tussen de verschillende aspecten van het leven. Nee, ze krijgen een doel op hun voorhoofd gedrukt, dat ze rucksichtslos moeten nastreven. Dat doel is heilig en mag ten koste gaan van sociale ontwikkeling, rust, ontspanning, liefde, een gezinsleven of ouderwetse domme lol. Het gymnasium is een recept voor ongeluk en vernietiging en een geïnstitutionaliseerde broedplaats voor monsters. Een instituut waar alleen maar lelijkheid geproduceerd wordt.